ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ

Alexandra Paperno

Abolished Constellations, 2016

Η λέξη constellation (αστερισμός) προέρχεται ετυμολογικά από το λατινικό constellatio, που σημαίνει «σύμπλεγμα άστρων». Προτού εφευρεθούν οι πυξίδες, οι άνθρωποι συμβουλεύονταν τα αστέρια για τον προσανατολισμό τους, ιδίως στην υπερωκεάνια ναυσιπλοΐα. Χρησιμοποιούσαν τον αστερισμό της Μικρής Άρκτου για να προσδιορίσουν τη θέση του Πολικού Αστέρα, γνωστού και ως Βορείου Άστρου. Οι αρχαίοι Σουμέριοι, και εν συνεχεία οι αρχαίοι Έλληνες, ήταν αυτοί που όρισαν τους περισσότερους από τους βόρειους αστερισμούς που γνωρίζουμε σήμερα. Όταν οι εξερευνητές χαρτογράφησαν τα άστρα ταξιδεύοντας προς τον Νότο, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αστρονόμοι εισηγήθηκαν νέους αστερισμούς για την περιοχή αυτή.

Το 1922, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση υιοθέτησε τον σύγχρονο κατάλογο των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών, οι οποίοι απεικονίζουν 42 ζώα, 29 άψυχα αντικείμενα και 17 υπαρκτά ή μυθολογικά πρόσωπα. Συμφωνήθηκε επίσης τότε ότι ο κατάλογος αυτός θα ήταν οριστικός, χωρίς τη δυνατότητα μελλοντικής προσθήκης νέων αστερισμών. Οι αστερισμοί που δεν αναγνωρίστηκαν από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση καταργήθηκαν. Ορισμένοι εμφανίζονται σε παλιούς χάρτες και χαρακτικά, ανάμεσά τους και η Αργώ (Argo Navis). Η Αργώ ήταν ένας από τους 48 αστερισμούς που είχε αναγνωρίσει ο Ελληνορωμαίος μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος Πτολεμαίος. Οι 51 αστερισμοί που δεν αναγνωρίστηκαν επισήμως αποτελούν την αφετηρία του έργου Abolished Constellations της Alexandra Paperno. 

Το έργο παρουσιάζεται σε κεντρική θέση στο Γενί (δηλαδή νέο) Τζαμί. Τα πολλαπλά επίπεδα του τζαμιού –αρχιτεκτονικά, πολιτιστικά, ιστορικά– αναδεικνύουν την πολιτιστική σύνθεση της Θεσσαλονίκης. Το Γενί Τζαμί χτίστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli ως τόπος λατρείας για τους εξισλαμισμένους Εβραίους, γνωστούς και ως Ντονμέ, οπαδούς του Sabetai Sevi, ενός ραβίνου του 17ου αιώνα, ο οποίος εμφανίστηκε ως μεσσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: μεταστράφηκε στο Ισλάμ, διατηρώντας όμως συνάμα στοιχεία της εβραϊκής πίστης και των πεποιθήσεων της Καμπάλα. Πιο πρόσφατα, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως αρχαιολογικό μουσείο, το οποίο μεταξύ 1923 και 1924 φιλοξένησε και πρόσφυγες από την ανταλλαγή πληθυσμών.  

Τα 51 ξεχωριστά πάνελ στο έργο της Paperno Abolished Constellations μάς επιτρέπουν να εστιάσουμε τόσο στο σύνολο της εγκατάστασης όσο και σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες: τα σημάδια της μπογιάς στο χαρτί βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ αφαίρεσης και παραστατικότητας, απομακρύνουν το βλέμμα από την επιφάνεια και το στρέφουν προς τα μέσα, στις απαρχές του Κόσμου, με μια πυκνότητα που πλησιάζει την έλλειψη βαρύτητας. Απεικονίζουν τη μεταβαλλόμενη παλέτα του νυχτερινού ουρανού, με τη Γη σε διαφορετικό σημείο της τροχιάς της κάθε φορά, την κιτρινόλευκη λάμψη των άστρων όπως εμφανίζονται στο γυμνό μάτι, καρφιτσωμένα στο σκοτεινό φόντο του ουρανού.

Η αρχαία ελληνική λέξη για τον αστερισμό προέρχεται από τη λέξη ἄστρον. Έχουμε λοιπόν ένα έργο που έχει πάρει το όνομά του από τους καταργημένους αστερισμούς και παρουσιάζεται σε έναν χώρο γεμάτο συμβολισμούς. Σε ένα τζαμί, όπου αν κοιτάξει κανείς ψηλά θα δει μπροστά του το άστρο του Δαβίδ χαραγμένο σε μάρμαρο: άλλη μια πυξίδα, άλλο ένα εργαλείο πλοήγησης. Στην εκατονταετηρίδα εκείνης της αστρονομικής συνέλευσης, όπου αποφασίστηκε η τύχη 51 πλεοναζόντων αστερισμών, το έργο μάς θυμίζει πόσο αυθαίρετοι είναι οι ανθρώπινοι κανόνες και οι κατηγοριοποιήσεις. Κάθε αστερισμός είναι δημιούργημα της ανθρώπινης συνείδησης. Κατήργησαν κάτι, που στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναιρέθηκε μια κατάσταση συλλογικής ύπαρξης: ένα έργο που συνδέει τους γαλαξίες και τους αστερισμούς του Σύμπαντος τοποθετημένο σε ένα κτίριο που άλλαξε πολλές φορές μορφή και χρήση κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, χτισμένο ειδικά για μια συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα, η οποία δεν υπάρχει πια, σε μια πόλη που έχει αλλάξει. Ο αστερισμός λειτουργεί ως υπενθύμιση της δυνατότητας να έρθουμε ο ένας κοντά στον άλλον, αλλά και της αυθαίρετης φύσης των συστημάτων που δημιουργούν οι ανθρώπινες συλλογικότητες. Οι θεατές ως κοσμοναύτες, που αναζητούν αέναα το άπιαστο νόημα του σύμπαντος. Την ίδια ώρα, η αρχιτεκτονική παίζει τον δικό της ρόλο, υποδηλώνοντας το στοιχείο της μονιμότητας: μας υπενθυμίζει το περιβάλλον μας, αλλά και ότι κι εμείς, όπως τ’ αστέρια και οι κοινότητες που δημιουργούμε, είμαστε κάθε άλλο παρά μόνιμοι.

ΧΩΡΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

BEING AS COMMUNION

Η κεντρική έκθεση της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης προτείνει μια επανεξέταση: μια επανεξέταση της ζωής ως κοινωνίας, αλλά και της συν-ύπαρξης ως ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση των πολλαπλών κρίσεων που βιώνουμε. Το ζήτημα της συν-ύπαρξης εξετάζεται  μέσα από τα έργα 28 καλλιτεχνών/έχνιδων που εστιάζουν σε ποικίλες μορφές συνδιαλλαγής μεταξύ διαφορετικών υποκείμενων, ζώντων και νεκρών, ειδών και περιβαλλόντων. Η έμφαση μετατίθεται πια στις πρακτικές της φροντίδας, της αγάπης, του μοιράσματος, της αλληλοϋποστήριξης και της συμπεριληπτικότητας ως στάσεις ζωής. Καλλιτεχνικές ομάδες, και καλλιτέχνες/ιδες ερευνούν τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας σε οικοσυστήματα που απειλούνται, τα πιθανά σενάρια βιώσιμης αλλά και ομαλής συμβίωσης, και τον βαθμό στον οποίο μπορούμε να μάθουμε να μην επιβάλλουμε τον εαυτό μας στον κόσμο γύρω μας.

04.03 –
21.05.2023

MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ, Επταπύργιο, Γενί Τζαμί, Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, Γυάλινο περίπτερο «Κήπου Γλυπτών» (παραλία), Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (κτίριο Μ2)

Η κεντρική έκθεση της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης προτείνει μια επανεξέταση: μια επανεξέταση της ζωής ως κοινωνίας, αλλά και της συν-ύπαρξης ως ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση των πολλαπλών κρίσεων που βιώνουμε. Το ζήτημα της συν-ύπαρξης εξετάζεται  μέσα από τα έργα 28 καλλιτεχνών/έχνιδων που εστιάζουν σε ποικίλες μορφές συνδιαλλαγής μεταξύ διαφορετικών υποκείμενων, ζώντων και νεκρών, ειδών και περιβαλλόντων. Η έμφαση μετατίθεται πια στις πρακτικές της φροντίδας, της αγάπης, του μοιράσματος, της αλληλοϋποστήριξης και της συμπεριληπτικότητας ως στάσεις ζωής. Καλλιτεχνικές ομάδες, και καλλιτέχνες/ιδες ερευνούν τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας σε οικοσυστήματα που απειλούνται, τα πιθανά σενάρια βιώσιμης αλλά και ομαλής συμβίωσης, και τον βαθμό στον οποίο μπορούμε να μάθουμε να μην επιβάλλουμε τον εαυτό μας στον κόσμο γύρω μας.

04.03 –
21.05.2023

MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ, Επταπύργιο, Γενί Τζαμί, Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, Γυάλινο περίπτερο «Κήπου Γλυπτών» (παραλία), Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (κτίριο Μ2)

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

PROJECTS

09.02 –
30.04.2023

Μία συλλογική πρόταση επιμελητών και επιμελητριών του MOMus

21.12.2022 –
21.05.2023

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

09.02 –
30.04.2023

Μία συλλογική πρόταση επιμελητών και επιμελητριών του MOMus

09.02 –
30.04.2023

Μία συλλογική πρόταση επιμελητών και επιμελητριών του MOMus

21.12.2022 –
21.05.2023

MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη

BIENNALE 8

ΓΕΩΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Η ανταλλαγή ιδεών, αξιών και κανόνων μέσα σε ένα πλαίσιο διαπραγματεύσεων και συγκρούσεων πολιτισμικής, γεωγραφικής και πολιτικής φύσης είναι το κεντρικό ενδιαφέρον της «γεωκουλτούρας» ως όρου των πολιτικών και κοινωνικών επιστημών. Στον άξονα αυτόν, η 8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης στρέφει το ενδιαφέρον στους όρους «γη» και «κουλτούρα» και συναρτά την καλλιέργεια της γης με την κουλτούρα ως ένα σύνολο πόρων, κειμένων και πρακτικών που διατίθενται στον άνθρωπο για να κατανοήσει τον κόσμο και να δράσει μέσα σε αυτόν. Διερευνά ζητήματα μνήμης, ιστορίας και διαχείρισης τόσο τ ου φυσικού όσο και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος μέσα στις συνθήκες κλιματικής, οικονομικής και προσφυγικής κρίσης.

Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες εστιάζουν σε ιστορίες τόπων και ανθρώπων, θίγουν ζητήματα ταυτότητας, ηθικής, δικαίου και βιωσιμότητας, προτείνουν αυτοσχέδιες οικολογικές τεχνολογίες, διερευνούν δυνατότητες συλλογικής ύπαρξης, διερωτούν για τα συστήματα με τα οποία οργανώνεται η παραγωγή, η κατανάλωση και η κερδοφορία, κάνουν πράξη ιδέες κοινής χρήσης πόρων και ισότιμης διαβίωσης και τρόπους επανεκτίμησης της εμπορευματοποίησης της ανθρώπινης και εν γένει έμβιας ζωής. Η φαντασία που διατρέχει τα έργα τους αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα για τη δυνατότητα να φανταστεί ο καθένας μας διαφορετικές εκδοχές του μέλλοντος.

Πιστεύοντας ότι η τέχνη διευρύνει την κατανόηση του κόσμου, η 8η Μπιενάλε δεν επιδιώκει μόνο να αφυπνίσει την περιβαλλοντική μας συνείδηση, αλλά και να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες του μέλλοντος με νέες διεκδικήσεις και οράματα. Η 8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης φιλοδοξεί να γίνει μια πράξη επικοινωνίας με τον κόσμο, μια πράξη δικαιοσύνης και ελευθερίας, εμπιστοσύνης και προοδευτικής σκέψης.

Η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης), διοργανώνεται από το MOMus και υλοποιείται από το MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες εστιάζουν σε ιστορίες τόπων και ανθρώπων, θίγουν ζητήματα ταυτότητας, ηθικής, δικαίου και βιωσιμότητας, προτείνουν αυτοσχέδιες οικολογικές τεχνολογίες, διερευνούν δυνατότητες συλλογικής ύπαρξης, διερωτούν για τα συστήματα με τα οποία οργανώνεται η παραγωγή, η κατανάλωση και η κερδοφορία, κάνουν πράξη ιδέες κοινής χρήσης πόρων και ισότιμης διαβίωσης και τρόπους επανεκτίμησης της εμπορευματοποίησης της ανθρώπινης και εν γένει έμβιας ζωής. Η φαντασία που διατρέχει τα έργα τους αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα για τη δυνατότητα να φανταστεί ο καθένας μας διαφορετικές εκδοχές του μέλλοντος.

Πιστεύοντας ότι η τέχνη διευρύνει την κατανόηση του κόσμου, η 8η Μπιενάλε δεν επιδιώκει μόνο να αφυπνίσει την περιβαλλοντική μας συνείδηση, αλλά και να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες του μέλλοντος με νέες διεκδικήσεις και οράματα. Η 8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης φιλοδοξεί να γίνει μια πράξη επικοινωνίας με τον κόσμο, μια πράξη δικαιοσύνης και ελευθερίας, εμπιστοσύνης και προοδευτικής σκέψης.

Η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης), διοργανώνεται από το MOMus και υλοποιείται από το MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.