Τα δύο έργα της Ana Vaz, Há Terra! και Pseudosphynx, έρχονται να πλαισιώσουν την έκθεση Being as Communion, τοποθετημένα σε δύο αντικριστά σημεία της εκθεσιακής διαδρομής.
Στο Há Terra! ακούμε μια φωνή να ανακράζει, «στεριά!». Αλλά ποιανού είναι αυτή η γη; Και πόση είναι η έκτασή της; Έχει απομείνει έστω και δείγμα της; Θα μπορούσε η έκτασή της να είναι άραγε μεγαλύτερη; Καθώς στοχαζόμαστε την ιστορία των κατακτήσεων και την ακόρεστη όρεξη του ανθρώπου για την ιδιοκτησία, η κάμερα ζουμάρει και ξε-ζουμάρει, απεικονίζοντας μια φευγαλέα, αχανή πράσινη έκταση. Όμως πολλά είναι τα στοιχεία που διαφεύγουν της αντίληψής μας, καθώς οι ταινίες της Ana Vaz υπονομεύουν τη δυνατότητα ανάδειξης ενός παρατηρητή που βλέπει καθολικά το οποιοδήποτε τοπίο (το πανοπτικόν), καθώς η δημιουργός επανεξετάζει τα κινηματογραφικά καρέ.
Το Há Terra! μιλά για την υλικότητα ενός τόπου, τις τυχαίες υφές του, τους ανθρώπους που τον κατοικούν «όχι ως αναπαραστάσεις, αλλά ως εκφάνσεις», όπως το έχει θέσει η ίδια η καλλιτέχνης. Κι όμως, πάντοτε κάτι διαφεύγει. Ο χρόνος ξεγλιστρά σαν ένα πολυδιάστατο συμβάν, σαν μια υπόνοια ενός αναπόφευκτου ιστορικού βρόχου. Παρ’ όλα αυτά, η κάμερα, είτε ορατή είτε αόρατη, είτε αποτελεί το αντικείμενο είτε το μέσο της παρατήρησης, δημιουργεί μια κυκλική σχέση, σαν να σαρώνει το τοπίο κυκλικά, κι όχι μετωπικά, προτείνοντας μια «ανθρωπολογία αμοιβαιότητας», η οποία υπερβαίνει την αντιθετική ιεραρχία του βλέμματος.
Στη συνέχεια, παρακολουθούμε τη σύγχρονη αρχιτεκτονική της φυλάκισης, με τη συνακόλουθη εξημέρωση ζώων, ανθρώπων και περιβαλλόντων, και τη φευγαλέα δυνατότητα απόδρασης. Τους βλέπουμε να τρέχουν. Ή μήπως να τους κυνηγούν;
Είμαστε όλοι ελαττωματικά προϊόντα: στο Há Terra! η Ana Vaz χρησιμοποιεί ληγμένο φιλμ, δημιουργώντας ένα είδος αλχημείας, με καμένες άκρες, φωτεινές σπίθες και παραισθητικές, ιλιγγιώδεις εναλλαγές μεταξύ εικόνας και χρώματος. Χρησιμοποιώντας το φιλμ ως υλικότητα, με ανθρώπους και τοπία σε διαρκή εγρήγορση, κινηματογραφώντας σαν ημερολόγιο, ατύχημα ή πιθανόν και σαν χωροθετημένα γεγονότα: τους βλέπουμε να τρέχουν. Διατρέχουμε κι εμείς μαζί τους τη γη. Ποιανού τη γη όμως;
Η ταινία Pseudosphynx, αντίθετα, είναι ένας αναστοχασμός στον ενεστώτα χρόνο, για να μπορέσουμε, στο μέλλον, να ανατρέξουμε στο παρελθόν, να αποφύγουμε τη λήθη. Η εικόνα των τριχωτών καμπιών που καταβροχθίζουν όλα τα φύλλα του Jasmin-Mango θύμισε αρχικά στη Vaz –«καθαρά λόγω άγνοιας»– μια εικόνα του θανάτου, της πανούκλας, του τέλους.
Η Vaz αργότερα έμαθε ότι στην πραγματικότητα η δράση των καμπιών αυτών ήταν περισσότερο «η έκφραση μιας μορφής αμοιβαιότητας, παρά μια πανδαισία θανάτου. Ένα είδος χρονοτοπίας, μεταξύ του χρόνου της κατασπάραξης και της αναγέννησης». Σύμφωνα με μια διαδικτυακή αναζήτηση: «Το είδος αυτό (Pseudosphynx tetrio) είναι γνωστό ότι καταστρέφει και κατατρώει το φυτό πλουμέρια (Jasmin-mango). Η κάθε κάμπια μπορεί να καταναλώσει έως και τρία μεγάλα φύλλα του φυτού αυτού ημερησίως, ενώ σε περίπτωση απουσίας φυλλώματος τρέφεται από τον βλαστό. Ακόμη όμως κι αν αποφυλλώσει το φυτό, συνήθως δεν προκαλεί τον θάνατό του». Επιπλέον: «καθώς οι κάμπιες τρέφονται από τα φυτά, τα απαλλάσσουν από το δηλητηριώδες λάτεξ που απαντά στα περισσότερα είδη της οικογένειας των αποκυνίδων. Κάθε χρόνο, την ίδια περίπου εποχή και στο ίδιο φυτό, μπορείτε να παρατηρήσετε τις όμορφες, δυνατές πολύχρωμες κάμπιες που αποφεύγουν τα πουλιά». Pseudosphynx tetrio είναι η επιστημονική ονομασία των καμπιών αυτών που σύντομα θα μεταμορφωθούν σε χρυσαλλίδες ή, όπως τις αποκαλούμε κοινώς (και επιτυχημένα), σε μάγισσες (witches).
Οι «μάγισσες» συνδέονται με διάφορους θρύλους. Σύμφωνα με έναν από αυτούς, την εποχή της Ιεράς Εξέτασης κατά τον Μεσαίωνα, επικρατούσε η πεποίθηση ότι «οι μάγισσες μεταμορφώνονταν σε νυχτοπεταλούδες, σε ένα είδος έμβιας μεταμόρφωσης όντων πραγματικών ή φανταστικών» – επομένως πραγματικών. «Στο πλαίσιο αυτών των τελετουργικών, οι μάγισσες συγκεντρώνονταν για τα διαβολικά Σάββατα με τη μορφή γατών, νυχτοπεταλούδων και άλλων ζώων, ανάλογα με την περιοχή». Σύμφωνα με έναν άλλον θρύλο, το είδος «Ascalapha odorata είναι ο φόβος και ο τρόμος στην Αμερική, καθώς η παρουσία του είχε συνδεθεί με τον θάνατο, πολύ πριν από την εισβολή της οποίας ηγήθηκε ο Κολόμβος». Εντωμεταξύ, «για τους λαούς Guarijo της σημερινής Κολομβίας, η λευκή νυχτοπεταλούδα συμβολίζει το πνεύμα κάποιου προγόνου που επισκέπτεται τον κόσμο, και για τον λόγο αυτό δεν πρέπει ποτέ να θανατώνεται όταν ανακαλύπτεται σε κάποιο σπίτι».
